به گزارش ایندیپندنت دانشمندان در طول تاریخ همواره با این پرسش درگیر بودهاند که مرکز گیتی کجا است و آیا عالم ما نقطه وسط یا اصطلاحا مرکزی دارد یا خیر.
انسان در اعصار و قرون پیش، زمین را مرکز عالم میدانست و تصور میکرد تمامی اجرام آسمانی به دور زمین در گردشاند، اما امروزه میدانیم که نهتنها زمین، بلکه خورشید نیز جایگاه ویژهای در کیهان ندارد و تنها یک ستاره معمولی از بین حدود ۲۰۰ میلیارد تریلیون ستاره دیگر موجود در گیتی است. اسپیس با انتشار یادداشتی در این زمینه با قلم پائول سوتر، این پرسش را طرح میکند که اگر بیگبنگ (مهبانگ) سرآغاز همه چیز در گیتی بود، این آغاز دقیقا در کجای عالم پدید آمد؟
برای شروع پاسخ به این پرسش، باید به حدود ۱۰۰ سال پیش یعنی به دهه ۱۹۲۰ برگردیم؛ زمانی که ادوین هابل، اخترشناس مشهور، از دو کشف شگفتانگیز و پیدرپی خبر داد. او دریافت که «جزیرههای کیهانی» یعنی آنچه امروز به نام کهکشان میشناسیم، درون کهکشان ما نیستند و بلکه بسیار دور از ما و بیرون از کهکشان ما قرار دارند. همچنین متوجه شد که تقریبا همه کهکشانها از ما دور میشوند.
در آن زمان، دانشمندان بر اساس نظریه نسبیت عام اینشتین، به دیدگاه تازهای از رفتار گیتی دست یافتند و متوجه شدند که عالم ما ایستا و بیحرکت نیست بلکه در حال انبساط است. کیهانشناسان بر اساس معادلات اینشتین نتیجه گرفتند که ما در یک گیتی در حال انبساط زندگی میکنیم و در گذشتههای دور، همه ماده در کیهان در یک نقطه به طور بینهایت فشرده شده بود که اصطلاحا تکینگی یا همان مهبانگ نامیده میشود.
هیچ مرکزی در گیتی وجود ندارد
با این اوصاف، مهبانگ در کجا رخ داد؟ به نظر میرسد که نقطه وقوع مهبانگ باید مرکز واقعی گیتی باشد اما واقعیت این است که این پرسش با در نظر گرفتن دانش امروز ما از کیهان، بهراحتی قابل توضیح یا حتی تصور نیست، چرا که بر اساس مدلهای کنونی کیهانشناسی، هیچ مرکز یا هیچ لبه انتهایی برای گیتی وجود ندارد. به عبارت دیگر دانشمندان میگویند که کیهان از هیچ جا و به هیچ جا انبساط نمییابد.
به اعتقاد دانشمندان، گیتی ما هیچ مرز و لبه نهایی ندارد چرا که دربرگیرنده همهچیز است و نمیتواند لبهای داشته باشد که آن را از بخش دیگری جدا کند. در نتیجه گیتی به صورت شگفتآوری بزرگ است اما نمیتوان در آن مرکز پیدا کرد.
به گفته کیهانشناسان، یک احتمال دیگر این است که گیتی واقعا و در عمل، متناهی و محدود باشد. این به معنای آن است که گیتی در مقیاسهای بسیار بزرگــ بسیار بزرگتر از آنچه میتوانیم مشاهده کنیمــ روی خودش خم شده است و در نتیجه مرکز ندارد و اگر از جایی شروع کنیم و به فضای بیکران برویم، در نهایت به لحاظ نظری، از همان نقطه اول سر در میآوریم.
برای درک بهتر این موضوع، کره زمین مثال مناسبی است. اگر کسی بپرسد مرکز زمین کجا است، میتوان گفت هسته مذاب درون زمین مرکز آن است اما اگر بپرسند که مرکز سطح زمین کجا است، میتوان بر اساس طول و عرض جغرافیایی، پاسخهای مختلفی به آن داد. به عبارت دیگر، همه جای زمین مرکز سطح زمین است. کوه یخی در قطب شمال، جایی در میانه اقیانوس آرام یا حتی خانه خود شما.
این به آن معنا است که مهبانگ در هر نقطه از گیتی به طور همزمان رخ داد. آن اتفاق هم در اتاقی که شما اکنون در آن نشستهاید رخ داد و هم در دورترین کهکشانهایی که میتوانیم مشاهده کنیم. به بیان دیگر، مهبانگ یک نقطه در فضا نبود بلکه یک مکان در زمان بود. این رخداد در گذشته محدود هر موجودیتی در عالم قرار دارد.
گیتی قابلمشاهده
البته یک پیچیدگی جالب نیز در این داستان وجود دارد. گیتی ما یک عمر مشخص دارد و به گفته دانشمندان حدود ۱۳.۷۷ میلیارد سال از عمر عالم میگذرد.
از سوی دیگر به دلیل اینکه سرعت نور محدود است، تنها بخش کوچکی از کیهان برای ما قابل مشاهده است. این سبب میشود برای آنچه میتوانیم مشاهده کنیم، محدودیتی وجود داشته باشد چرا که نمیتوانیم از لبه حدود ۴۵ میلیارد سال نوری فراتر برویم. به گفته دانشمندان، چنین چیزی ممکن است، چرا که خود گیتی در واقع سریعتر از نور منبسط میشود.
دانشمندان میگویند بخش بزرگی از کیهان برای ما پنهان است و ما مانند کسی هستیم که با چراغ قوه به یک جنگل دور نور انداخته است. از این رو فقط تا مرز نور را میتوانیم ببینیم و از دید ما، تمام کهکشانهای دیگر از راه شیری دور میشوند.
از دید ما، به نظر میرسد که در مرکز کل گیتی قرار داریم اما واقعیت این است که همین حرف را میتوان درباره هر کهکشان دیگری در کیهان هم گفت و از دید ساکنان فرضی کهکشانهای دیگر، آنها در مرکز حباب قابلمشاهده گیتی قرار دارند و تمام کهکشانها از آنها دور میشوند. این موضوع سبب میشود که در یک گیتی قابل انبساط مانند عالم ما هیچ مرکزی وجود نداشته باشد. این در حالی است که در یک زمان، همه ناظران در سراسر گیتی از جمله خود ما، میتوانند به طور صحیح ادعا کنند که وسط همهچیز در گیتی قرار گرفتهاند.