هستی شناسی کاربردی، دانشی جدید که جامعه علمی ایران از آن غافل است!

به گزارش وکنا سمینار علمی معرفی هستی شناسی کاربردی (Applied Ontology) توسط علی حسن زاده محقق دانشگاه آریزونا در آمریکا در هفتمین روز مردادماه برگزار شد.

ویروس، الکترون، سلول، گواهی نامه،عدد، هوش، زامبی، قانون، ربات و … موجوداتی (entities) هستند که امروزه در زبان علم از آنها استفاده می شوند ولی هنوز توافق نظری در مورد تعریف دقیق آنها وجود ندارد به نحوی که به گفته محققان تنها 63 تعریف مختلف از ویروس وجود دارد که همه هم به ادعای صاحبان آنها، تعریف علمی نامیده می شوند. شاید از همین روست که این گزاره که محققان فلسفه فقط به درد تدریس در دانشگاه می خورند، خیلی وقت هست که در محافل علمی جهان رنگ باخته است. امروزه شرکت های بزرگی مانند گوگل، سامسونگ، اپل، نت فیلیکس و تقریباً هر نام بزرگی که در این رده شنیده اید دارای گروه های پژوهشی در حوزه آنتولوژی یا هستی شناسی هستند که موجودات(entityها) مطرح در حوزه کاری خود را به لحاظ هستی شناسی بررسی کرده و سعی می کنند دسته بندی مناسبی از آنها ارائه دهند. البته متاسفانه این شرکت ها اطلاعات این نوع پژوهش های خود را محرمانه نگه می دارند که این نشان از اهمیت بالای این نوع پژوهش ها نسبت به پژوهش های تکنولوژیک و کاربردی نزد آن ها دارد.

دکتر علی حسن زاده دانشجوی دوره دکتری هستی شناسی کاربردی (Applied Ontology) در دانشگاه آریزونای آمریکاست که هم اکنون روی هستی شناسی گواهی نامه (certificate) کار می کند. سوالی که در پژوهش ایشان مطرح هست به زبان ساده اینست که certificate چیست؟ آیا همان برگه ای که در هنگام گرفتن گواهی نامه رانندگی یا گرفتن لیسانس از دانشگاه به شما می دهند، certificate است؟ در این صورت فرآیندی که افراد آن را دریافت می کنند چه جایگاهی در مفهوم certificate دارد؟ اطلاعاتی که certificate نشان می دهد، توانمندی یا کیفیت انسان یا ارگانیسمی که certificate را دریافت می کند، منبعی که certificate را به فرد می دهد و … همه و همه مفاهیم یا چیزهایی هستند که در مفهوم یا موجودیتِ certificate مستتر است و در چیستی آن تأثیرگذارند.

برای آشنایی بیشتر با حوزه هستی شناسی کاربردی شاید بهتر باشد کمی به عقب برگردیم تا در مورد دانش هستی شناسی در تاریخ کاوش کنیم.

ارسطو تمام هستی را بر اساس مقولات ده گانه خود توضیح می داد و یک هستی شناسی با موجودات و مفاهیم تقریباً ثابت را ارائه داده بود. در عصر جدید داروین با نظریه تکامل انواع خود، نگاه ثابت و بنیانی به انواع را تغییر داد چرا که در نظریه وی، حتی انسان هم یک موجود ازلی و از پیش آفریده نبود بلکه از طریق تکامل انواع، به وجود آمده بود. به این ترتیب و به دلایل دیگر که جای آن در این مطلب نیست، عملاً هستی شناسی و طبقه بندی که ارسطو از موجودات جهان ارائه می داد کنار رفت. بعد از داروین علومی مانند ژنتیک، سلول شناسی، ایمونولوژی (ایمنی شناسی) و… به وجود آمد و آنتولوژی کلاسیک ارسطو، دیگر پاسخگوی مناسبی برای دسته بندی اشیا و موجودات جهان نبود. در واقع با وجود شاخه های مختلفی مانند ژنتیک، میکروبیولوژی و … زیست شناسان به دنبال این بودند که این شاخه های مختلف دانش به نحوی به هم مرتبط شوند و عملا می توان گفت که اولین آنتولوژی کاربردی شکل گرفت. همین تجربیات دانشمندان بود که موجب شد در دنیای مدرن، فلاسفه بتوانند دانشمندان و مهندسان علوم کامپیوتر را متقاعد کنند که باید به کمک هستی شناسی دقیق، از شکل گیری داده ها (Data Silos) و دانش های مستقل که هیچ ارتباطی بین آنها وجود ندارد، جلوگیری شود.

به بیان عمیق تر، در جامعه علمی امروز، خیلی وقتها پیش می آید که یک گروه علمی به صورت خودجوش یا به سفارش نهادهای مختلف، یک ادبیات علمی را خلق می نمایند و با اصطلاحات و تعاریف خاص خود کار می کنند و حتی ممکن است با آن به جایزه نوبل هم دست پیدا کنند ولی چون این تعاریف، مختص خود آن مسئله یا حوزه بوده است ممکن است که بعد ازمدتی به فراموشی سپرده شود و دیگران از آن استفاده نکنند. به گفته آقای حسن زاده این اطلاعات و تعاریف، همان Data Silos در دانش هستی شناسی کاربردی هستند که ممکن است دور ریخته شوند.

واقعیت اطراف ما از اجسام مانند میز وصندلی و کامپیوتر و همچنین از قوانین، فرهنگ ها، اطلاعات، فایل های الکترونیکی، باکتری ها و اتم ها تشکیل شده است. همانطور که در مقدمه اشاره شد امروزه در همه حوزه های علمی و صنعتی، از موجودات – یا همان entitiyها- و واژه هایی صحبت می شود که متخصصان برای تسلط و فهم بیشتر آنها، به فیلسوفان و هستی شناسانی نیاز دارند که بتوانند این entityها را به دقت از هم تمیز داده و روابط بین آنها را کشف کنند. برای مثال ممکن است مرز بین ژن، میکروب، باکتری، سلول، اتم، DNA، ویروس و … در خیلی از موارد برای دانشمندان سوال برانیگز باشد و یا ممکن است واژه های انسان، زامبی، حیوان، ربات و … در خیلی از موارد دارای مرزهای نامشخص باشند. هر یک از این مفاهیم دارای ادبیات علمی مخصوص به خود هستند در حالی که در بسیاری از موارد نمی توان مرز مشخصی بین آنها تعیین کرد. وضعیت به گونه ایست که یکی از اساتید حوزه هستی شناسی کاربردی می گوید در بررسی های خود در سخنان متخصصان مختلف علوم زیستی متوجه شده است که 67 تعریف مختلف از ویروس وجود دارد. به گفته حسن زاده، هستی شناسی کاربردی برای اینست که بتواند ناسازگاری که بین سیستم های داده مختلف (Data Silos) وجود دارد را از بین ببرد.

در مجموع باید گفت: هستی‌شناسی کاربردی رشته‌ی تازه​‌ای‌ است که در نقطه تلاقی فلسفه و کاربردهای عملی قرار دارد و در حوزه‌های دولتی و صنعتی در سطح جهانی تحولات مهمی ایجاد کرده است. در همین راستا آقای علی حسن زاده روز 8 مردادماه سال جاری به همت موسسه برهان در یک ارائه علمی به معرفی دانش هستی شناسی کاربردی پرداخته اند که می توانید ویدئوی ان را در ادامه تماشا کنید. به گفته آقای حسن زاده این ارائه علمی مدیون آقای بری اسمیت ( Barry Smith) استاد فلسفه دانشگاه Suny Buffalo در آمریکاست.

در این سخنرانی، علی حسن زاده به توضیح ماهیت هستی‌شناسی کاربردی خواهد پرداخت و تشریح خواهد کرد که چرا این حوزه به یک موضوع داغ و مورد علاقه میان تصمیم‌گیران و فناوران تبدیل شده است. علی در مورد هستی‌​شناسی​ های بنیادی مانند (BFO​​)، و نحوه ​ای که چارچوب ​های آن همراه با (CCO​​)، (IOF​) و بنیاد هستی‌​شناسی​‌های باز زیستی و پزشکی (OBO) توضیح خواهد داد و اینکه چگونه در زمینه‌​های یکپارچه​‌سازی داده​‌ها و علم مدیریت داده تحول‌​بخش هستند.